Categorie: Dossiers
Advies van Arcade over de verkoopplannen van Lieven de Key
Wat vinden wij als huurdersvereniging van de verkoopplannen van Lieven de Key? Er zijn plannen om woningen te verkopen. Er is ons om advies gevraagd. Dit is onze mening.
Arcade heeft op 30 september 2024 de adviesaanvraag Aanpassing Verkoopvijver van Lieven de Key ontvangen en hier advies over uitgebracht. Hieronder een samenvatting. Het volledige advies vindt u onderaan de pagina.
Gezamenlijke verantwoordelijkheid
Corporaties moeten vaak woningen verkopen om nieuwe woningen te kunnen bouwen en bestaande woningen te verduurzamen. Dit legt een oneerlijke last op huurders die hoge huren moeten betalen. Iedereen moet meebetalen aan verduurzaming en betaalbare woningen, niet alleen huurders. Er is een gezamenlijke verantwoordelijkheid.
Afschaffing vennootschapsbelasting voor corporaties
De vennootschapsbelasting voor corporaties moet worden afgeschaft. Bedrijven betalen vennootschapsbelasting omdat ze winst maken, maar woningcorporaties maken geen winst. Door het betalen van vennootschapsbelasting hebben corporaties minder geld voor volkshuisvesting. Verder vindt Arcade dat de verhuurderheffing, die jarenlang door huurders is betaald, moet worden teruggevorderd van het Rijk om nieuwbouw van sociale woningen te financieren.
Meer geld van de overheid voor woningbouw
Vraag de overheid om meer geld voor woningbouw. Hoe het geld verdeeld gaat worden, staat in de nieuwe Landelijke Prestatie Afspraken. Deze afspraken worden gemaakt tussen de overheid, woningcorporaties en gemeenten. Deze partijen moeten samen zorgen voor betaalbare huurwoningen, nieuwbouw, verduurzaming en het verbeteren van woningen.
Verkoop botst met betaalbare huisvesting
De verkoop van sociale huurwoningen botst met de kerntaak van corporaties: het bieden van betaalbare huisvesting. Verkoop van sociale huurwoningen leidt tot de verdrijving van lagere inkomensgroepen. Om een ongedeelde stad te behouden waarin verschillende inkomens naast elkaar leven, adviseert Arcade om geen sociale huurwoningen te verkopen.
Thuis zijn
De verkoop van sociale huurwoningen tast het gevoel van ‘Thuis Zijn’ aan en verandert de samenstelling van buurten. Daarom adviseert Arcade om te streven naar minimaal 50% sociale huurwoningen in Amsterdam. De verkoop van sociale huurwoningen moet worden gestopt, ook al wordt verkoop gecompenseerd door toevoeging van sociale woningen. Dit om de sociale structuur in wijken te behouden.
Verbetering van de positie van huurders
Huurders in gemengde complexen hebben vaak een slechtere positie dan eigenaren. Eigenaren hebben vaak onvoldoende oog voor de belangen van huurders. Om de positie van huurders te verbeteren en hun belangen te beschermen, adviseert Arcade om te stoppen met het verkopen van woningen in gemengde complexen. Koop de woningen terug in VvE’s en maak hier sociale woningen van.
Conclusie
Arcade wil meer goede sociale huurwoningen. Door te vragen om meer geld vanuit de overheid, te pleiten voor het afschaffen van de vennootschapsbelasting voor corporaties en het terugvorderen van verhuurderheffing, kunnen corporaties beter hun kerntaken vervullen zonder oneerlijke lasten voor huurders. Het behoud van sociale huurwoningen, het tegengaan van verkoop en het verbeteren van de positie van huurders zijn erg belangrijk voor het behoud van een ongedeelde stad en het gevoel van ‘Thuis Zijn’.
Waar loop je tegenaan als je huurt in een VvE?
Voor mijn idee is de titel van dit stuk al verkeerd, ik huur van Lieven de Key en tot ongeveer 20 jaar geleden huurden al mijn medebewoners van Lieven de Key. Lieven de Key ging de appartementen verkopen en na een paar jaar kwam er een Vereniging van Eigenaren (VvE).
Ik kan me niet herinneren dat de huurders hiervan op de hoogte zijn gesteld, maar we merkten het wel. Als je een klacht had over de verlichting in het trappenhuis of over de bel, dan vertelden de telefonisten van Lieven de Key dat zij dat zullen doorgeven aan de VvE. En vervolgens hoorde je niets meer. Dat is jammer genoeg nog steeds zo.
Er wordt de huurders verteld dat de VvE bepaalde verantwoordelijkheden heeft, maar niet hoe we het bestuur van de VvE kunnen bereiken. Lieven de Key heeft het zo georganiseerd, dat de leden van een bewonerscommissie, huurders dus, niet in contact komen met de leden van het bestuur van een VvE. De contacten tussen kopers en huurders moeten via de vertegenwoordigers van Lieven de Key verlopen. Waarom??
Als huurder heb ik geen idee welke plannen de VvE heeft om bijvoorbeeld ervoor te zorgen dat onze appartementen beter geïsoleerd worden. Er is een periode geweest dat we een soort besluitenlijst kregen – via de mail – van de VvE vergaderingen, dit is weer gestopt.
Via de kopers, word ik op de hoogte gehouden van wanneer de VvE vergaderingen zijn, omdat ik daar graag bij ben als vertegenwoordiger van de bewonerscommissie in ons complex. De VBA (VVE Beheer Amsterdam) beheerder weigert mij uit te nodigen.
De laatste vergadering was in november 2024 gepland, na ruim een jaar, maar werd afgezegd door de VBA beheerder, vanwege een weerswaarschuwing, code geel. We zijn alweer drie maanden verder, er is voor zover ik weet nog geen nieuwe vergadering gepland.
Al deze voorbeelden gaan over slechte communicatie en samenwerking. Maar ook over het feit dat de samenwerking tussen de huurders en kopers geen goede vorm heeft gekregen, het moet allemaal via de vertegenwoordigers van Lieven de Key gaan, die de klachten niet zelf ervaren, soms ook niet in Amsterdam wonen en die een dubbele opdracht hebben, vertegenwoordiger zijn van de huurders van Lieven de Key en vertegenwoordiger zijn van eigenaar Lieven de Key.
Daarom ben ik blij dat we nu eindelijk een bijeenkomst hebben, eind maart, waarin we een betere vorm kunnen vinden om samen te werken.
Olga Bakker
Het zal je maar overkomen zo’n verwarde buurman of buurvrouw met totaal onvoorspelbaar gedrag. Dit kan zich uiten in keiharde muziek, vaak ook ’s nachts. Wateroverlast. Vervuiling, inclusief ratten en/of muizen. Stalking. Bedreigingen. Kortom het woongenot bereikt een peil ver beneden nul. Het leven kan een hel worden.
Onlangs heeft het Parool er een podcast over gemaakt: wonen naast een verward persoon en hoe dit je leven kan beheersen. Een van de geïnterviewden heeft maandenlang bij vrienden moeten slapen omdat het niet vol te houden was. Is daar dan niets tegen te doen? Krijgt deze buur dan geen hulp? Waar moeten omwonenden met hun klachten heen? Wie licht de omwonenden hierover in? Wie coördineert de klachten? Allemaal belangrijke vragen waarover antwoorden nodig zijn.
Allereerst, is deze persoon bekend bij de hulpinstanties? Zo niet, dan moet dit als eerste geregeld worden. Dit kan via de website van de gemeente onder het kopje van “Zorg en Woonoverlast”. Via Lieven de Key kan het ook.
Is de buur wel bekend dan is het belangrijk om contact te leggen met de begeleider en goede afspraken te maken over het doorgeven van klachten, incidenten en dergelijke. Zonder informatie weet de begeleider niets en kan er ook niet adequaat opgetreden worden. Centraal hierin is dossiervorming. Met als motto “alle beetjes helpen”, hoe klein ook. Zo’n dossier is de basis voor een goede en juiste begeleiding en/of medicatie. Hoe meer informatie en details hoe beter de begeleiding
Helaas komt het te vaak voor dat er niemand of hooguit één omwonende klaagt of actie onderneemt. De rest wacht af en ondergaat de overlast lijdzaam. Dat werkt niet. Dan duurt de overlast voort. En het is te beperkt voor een goede dossiervorming. Helaas. Bovendien komt het voor dat de verwarde buur zich gaat focussen op die ene klager. Met gerichte acties of overlast, of soms met stalking en bedreigingen. Melden met meer omwonenden voorkomt dit neveneffect.
Maar hoe krijg je iedereen zover dat alles wordt gemeld? Lieven de Key heeft voor zover bekend nog nooit omwonenden bij elkaar geroepen. Ook informatie over hoe het werkt met dossiervorming heeft Lieven de Key nooit aan omwonenden verstrekt. Gelukkig zijn er signalen dat er verbetering in aantocht is. Daarnaast kan (moet!) ook de BC een rol spelen door omwonenden bij elkaar te roepen, om uitleg te geven, contactpersonen door te geven en iedereen op het hart te drukken om zoveel mogelijk voorvallen te melden op een duidelijke en rustige wijze. Indien er geen BC is zullen de bewoners dit zelf moeten organiseren met behulp van het document over dossiervorming.
Ten overvloede, bij verwarde personen gaat het om adequate begeleiding, nooit om een huisuitzetting. Bij zeer ernstige en onhoudbare gevallen kan een verplichte opname het resultaat zijn.
Zie ook: dossiervorming bij ernstige en langdurige overlast.
In een complex komen diverse busjes van de firma Bonarius binnen rijden, plus nog wat auto’s van werklui. De bewonerscommissie is stomverbaasd. Wat is er aan de hand? Wat blijkt? De firma Bonarius komt namens Lieven de Key alle ketels vervangen door nieuwe. ‘Oh?’
Het gaat in een razend tempo en op grote schaal. Echter de bewonerscommissie weet nergens van, is nooit ingelicht. Kennelijk werken afdelingen van Lieven de Key langs elkaar heen.
Het vreemde is dat ketels van amper 3-5 jaar oud ook vervangen moeten worden. Een bewoner die dit onzin en verspilling noemt wordt door Bonarius onder druk gezet om toch mee te doen. Hierover klagen bij Lieven de Key helpt niet. Bezwaren worden terzijde geschoven.
Natuurlijk zijn ketels van 3-5 jaar oud niet afgeschreven en ook modern en zuinig genoeg om nog lang mee te gaan. Zeker omdat we uiteindelijk toch toe moeten naar gasvrij. De vervanging is volgens de bewonerscommissie pure verspilling. Totaal onnodig en weggegooid geld. Zeker omdat Lieven de Key vaak wensen van huurders uitstelt of zelfs afwijst omdat het financieel niet haalbaar zou zijn. En dit kan wel?
Van enkele bewoners heeft de bewonerscommissie te horen gekregen dat enkele van de vrijwel nieuwe oude ketels zijn verdwenen in de kofferbakken van de monteurs. Die kunnen blijkbaar weer bijklussen bij vrienden en kennissen? Daarnaast zijn er van enkele bewoners klachten binnengekomen: over de slechte afwerking, over problemen met de afstelling, over monteurs die diverse keren moeten terugkomen. Deze klachten worden nog nader onderzocht door de bewonerscommissie.
Al met al een vreemde zaak. En een vreemd beleid van Lieven de Key.
In gemengde complexen met kopers en huurders wordt natuurlijk ook wel eens verbouwd. Bewoners – zowel huurders als kopers – hebben dan gewoonlijk inzage en soms inspraak in de plannen en het proces. Maar Verenigingen van Eigenaren (VvE’s) en Bewonerscommissies (BC’s) blijken maar al te vaak niet-communicerende vaten te zijn als iets in hun gedeelde complex op de schop moet. De Ombudshuurder geeft advies.
Kopers zijn uiteraard blij als zij een eigen woning in hun bezit hebben kunnen bemachtigen en zeker indien dit in een complex is van een woningcorporatie. Want die zijn relatief ‘goedkoop’. Vaak willen kopers er een paradijsje van maken door te verbouwen. Plannen hiertoe worden gemaakt en ingediend bij het stadsdeel of de gemeente. Die beoordeelt de plannen en geeft de vergunning af.
Het lijkt heel simpel. Toch gaat er regelmatig het een en ander fout. Een nieuwe koper kent de woning en de rest van het pand onvoldoende. Met name als er iets moet worden weg- of doorgebroken kan het fout gaan.
Toch worden er hiervoor vergunningen verstrekt. Kennelijk is de kennis en inzicht bij bouwtoezicht ook onvoldoende. Zie ter illustratie een brief van een BC aan het stadsdeel.
Maar ook bij andere complexen en particuliere verhuurders gaat er regelmatig iets mis met verbouwingen, zoals te horen is van huurders uit andere complexen en bij particuliere verhuurders.
Om dit soort fouten te voorkomen is het zeer verstandig dat BC’s alle (ver)bouwvergunningen goed in de gaten houden. En als er geen BC is, dan kunnen enkele huurders dit op eigen initiatief doen.
Alle vergunningen worden gepubliceerd op www.mijnoverheid.nl. Op deze site kunnen BC’s en huurders zich aanmelden om alle vergunningen in hun postcodegebied te ontvangen. De grootte van het postcodegebied kan zelf worden bepaald via ‘een straal van … meter’. Het valt moeilijk te vermijden, maar ook komen er dan vergunningen binnen van nabijgelegen complexen. Voor elke vergunning kan via de mail of link nadere informatie opgevraagd worden.
Met name de plattegronden zijn belangrijk. Klopt de huidige situatie wel? Staan de doorgaande leidingen en afvoerkanalen wel ingetekend? En op de goede plaats? Zijn deze nog wel of niet in gebruik en waarvoor, zoals rookkanalen? Hetzelfde geldt voor de nieuwe situatie. Wat is er veranderd? Wat wordt er gesloopt?
De ervaring leert dat medewerkers van bouwtoezicht vinden dat leidingen niet ingetekend hoeven te worden. Zelfs doorgaande leidingen niet. En afvoerkanalen zijn volgens hen ook leidingen. Een volkomen verkeerd standpunt. Want een werknemer van het (ver)bouwbedrijf ziet op zijn bouwtekening deze doorgaande leidingen en afvoerkanalen niet ingetekend en trekt de conclusie dat deze gesloopt kunnen worden. Met alle noodlottige gevolgen van dien. Dit is altijd een goede grond om bezwaar te maken.
Hiermee komen we tot een belangrijk punt, het bezwaar maken. Bij wie dit moet staat duidelijk omschreven bij de vergunningverlening: dit is het Juridisch Bureau van de gemeente. Toch gaat dit niet zomaar. Alleen belanghebbenden mogen bezwaar maken bij het Juridisch Bureau. En het beleid van het Juridisch Bureau is niet altijd helder en duidelijk.
De ervaring leert dat een BC wordt beschouwd als een vereniging met beperkte rechtsbevoegdheid en als zodanig zelf geen bezwaar kan maken. Dus wilt u bezwaar maken, doe dat dan op eigen naam en niet namens de BC. Wel moet worden vermeld dat deze persoon bijvoorbeeld als voorzitter van de BC ook bij de VvE-vergaderingen de huurders vertegenwoordigt. En dat de BC een belangenorganisatie is, die de belangen van de huurders en de woningen in het complex behartigt, met name de gevolgen van de verbouwingsplannen, en dat ondergetekende deze belangen vertegenwoordigt. Inclusief ongewenste ontwikkelingen, zoals verkamering of woningsplitsing, indien dit speelt.
Laat als het mogelijk is een of meer huurders rondom de desbetreffende woning meetekenen of een ondersteuningsverklaring toevoegen. Dat maakt het bezwaar sterker.
Kortom, besteed veel aandacht aan dit punt. Hoewel het balletje soms beter rolt. Dan is een bezwaar zo overduidelijk dat het weliswaar niet als bezwaar in behandeling wordt genomen, maar dat wel de verbouwplannen wel worden aangepast om het bezwaar weg te nemen.
Het tweede belangrijke punt zijn de gronden van bezwaar. Dit kunnen dus fouten zijn zoals hierboven omschreven, maar ook ongewenste ontwikkelingen. Zoals verkamering of woningsplitsing. Een goede en duidelijke omschrijving is heel belangrijk. En bedenk dat u slechts zes weken de tijd hebt na publicatie van de vergunning. In de praktijk komt dit neer op vijf volle weken.
Indien nodig kan altijd contact opgenomen worden met ervaringsdeskundigen.
Zie ter illustratie twee voorbeelden van bezwaarschriften. (BEZWAAR5 en BEZWAAR8) Beiden zijn ontvankelijk verklaard en in behandeling genomen.
Huurverlaging. Dat klinkt goed. Dat wil iedereen wel. Maar de vlieger gaat niet voor iedereen op. Wel eenmalig voor huurders met een hoge huur en een laag inkomen. Die gaat in per 1 juli 2023, tegelijk met de gewoonlijke huurverhoging voor de meeste andere huurders. Dus voor één groep huurders verlaging, voor alle andere huurders verhoging. Hoe kan dit toch?
Eerst de hamvraag. Wie komen er in aanmerking voor de eenmalige huurverlaging in 2023 en hoe gaat het in z’n werk? Iedereen die minder verdient dan 120% van het wettelijk minimumloon gaat niet meer betalen dan € 575,- netto per maand. Is de huur thans lager, dan is het helaas pindakaas, dan gaat de huurprijs juist omhoog. Alleen huurders met een netto huur boven € 575,- per maand profiteren. De genoemde 120% is mede afhankelijk van de samenstelling van uw huishouden.
Meer informatie over de eenmalige huurverlaging en welke acties tot uw beschikking staan (inclusief een voorbeeldbrief) vindt u bij de Woonbond.
En het gaat geheel automatisch voor huurders met een laag inkomen in 2021. Lieven de Key krijgt van de ‘mooier-kan-je-het-niet-maken’ Belastingdienst te horen wie een inkomen heeft onder de inkomensgrens van 120%. Er wordt niet doorgegeven hoeveel iemand verdient. Want dat mag niet volgens de privacywet. Uiteraard zult u zelf de vinger aan de pols moeten houden of alles goed verloopt met het voorstel tot huurverlaging. Let dus goed op. U moet het eens zijn met het voorstel voor de nieuwe huurprijs dat u per brief voor 1 mei van Lieven de Key of Lieven de Stad ontvangt. Bent u het niet eens, maak dan bezwaar aan. Het zou kunnen dat u vindt dat u méér huurverlaging zou moeten krijgen, bijvoorbeeld op basis van eerder gemeld langdurig achterstallig onderhoud.
Onder elk stukje gras zit altijd een addertje. Zo ook nu. De gegevens van de Belastingdienst zijn gebaseerd op 2021. Bent u in 2022 of 2023 minder gaan verdienen (u bent bijvoorbeeld werkloos geraakt, u heeft minder opdrachten, u bent AOW-gerechtigd geworden, u bent alleen of juist samen gaan wonen, et cetera) dan zult u zelf aan de bel moeten trekken bij Lieven de Key of Lieven de Stad over de huurverlaging waar u recht op heeft. Maar let op: u moet dan uw huurverlaging claimen op basis van een voorstel waarin Lieven de Key of Lieven de Stad waarschijnlijk juist aanstuurt op verhoging op basis van inkomensgegevens uit 2021. Reageer op het voorstel zodra u de brief ontvangt. Wilt u hulp, neem dan contact met Stichting !WOON.
Een ander addertje is de voorwaarde dat u moet huren bij een woningcorporatie. Lieven de Stad is een commerciële vastgoedonderneming die niet niet langer onder de noemer ‘woningcorporatie’ valt sinds de splitsing van Lieven de Key. Arcade heeft als huurdersvereniging met Lieven de Key en Lieven de Stad afgesproken dat sociale huurders van Lieven de Stad die recht hebben op eenmalige huurverlaging deze ook krijgen, óf automatisch óf nadat ze zelf aan de bel hebben getrokken.
Inkomensgrenzen voor eenmalige huurverlaging:
Eenpersoonshuishouden maximaal € 23.250,-
Eenpersoonshuishouden met AOW maximaal € 24.600,-
Meerpersoonshuishouden maximaal € 30.270,-
Meerpersoonshuishouden met AOW maximaal € 32.730,-
Een ander belangrijk punt is dat de komende huurverhogingen niet meer worden gebaseerd op de hoogte van de inflatie, zoals in de afgelopen jaren. Vanaf nu volgt de huurverhoging de loonontwikkeling. Of dat gunstiger uitpakt moeten we afwachten. Voor dit jaar in ieder geval wel omdat de inflatie zo ontzettend hoog is.
Een ander kabinetsvoornemen is een aanpassing van de huurtoeslag waardoor meer huurders in aanmerking komen voor huurtoeslag. De bovengrens van € 750,- netto huur per maand moet dan verdwijnen. Dat zou betekenen dat ook huurders met een hogere huurprijs in aanmerking komen voor huurtoeslag. Daarnaast komen jongeren dan vanaf 21 jaar (nu 23 jaar) in aanmerking. Wel blijven de inkomenseisen gelijk en gaat de gemiddelde toeslag met € 10,- per maand per huurder naar beneden. Hoe dit voornemen verder uitpakt is afwachten. Want het voornemen moet nog door zowel de Tweede Kamer als door de Eerste Kamer worden goedgekeurd. En het is buiten dat maar de vraag of het huidige kabinet er de komende tijd nog zit.
Wilt u precies de regels weten betreffende huurprijzen, kijk dan op www.huurregels.nl.
Het Woonprotest, de grootste manifestatie tegen woningnood na de Tweede Wereldoorlog, werd gehouden in Amsterdam op zondag 12 september. De volgende demonstratie (Woonopstand) volgt op 17 oktober in Rotterdam. Ook in andere grote steden willen mensen de straat op, bijvoorbeeld in Den Haag (Woonverzet op 13 november) en in Utrecht (datum nog onbekend). Waarom is dit belangrijk?
De afgelopen jaren is de volkshuisvesting uitgehold. Huurders zijn in de knel komen te zitten. Alle maatregelen die opeenvolgende kabinetten hebben genomen, de laatste twaalf jaar onder leiding van VVD-er Mark Rutte, zijn bedoeld om het eigenwoningbezit te stimuleren. Dit heeft geleid tot een enorme prijsopdrijving van woningen, ook huurwoningen.
Daarnaast heeft het kabinet met VVD en D66 bewust gestreefd naar een verkleining van de sociale huursector. Corporaties moeten de verhuurdersheffing ophoesten (een extra miljardenbelasting op maatschappelijk vastgoed) en zijn gedwongen om sociale huurwoningen verkopen.
Ook is het puntenstelsel voor huurwoningen aangepast door het kabinet van VVD en D66. Hierdoor zijn de huurprijzen steeds meer omhoog getrokken. Zo zijn veel sociale huurwoningen door de huurgrens van € 752,- gegaan en in de dure vrije sector beland (de commerciële huurmarkt). Ook heeft de regering grote buitenlandse beleggers binnengehaald met een sterke stijging van de huren als gevolg.
Tijdelijke huurcontracten
Door de invoering van tijdelijke huurcontracten is de woononzekerheid toegenomen. Ook worden huurders met een flexcontract uit hun huis gezet zodat er een nieuwe huurder in kan, voor een hogere huur.
De rechtse partijen zijn hier verantwoordelijk voor. Alle genomen maatregelen zijn in het voordeel van hun (rijke) achterban. Vastgoedbezit is een lucratief verdienmodel geworden.
Met als gevolg dat de sociale huurder volkomen in de knel zit. Jongeren en ouderen, gezinnen en alleenstaanden, mensen met en zonder werk, mensen met een kleine en zelfs iets grotere portemonnee: niemand is meer in staat om een betaalbaar huis te vinden.
Er zijn lokaal in buurten al veel protesten en acties geweest. Nu hebben een aantal initiatiefnemers landelijke protestacties georganiseerd. Want honderdduizenden Nederlanders zijn het zat om zó veel te moeten betalen voor zó weinig.
Manifestatie in het Westerpark
De locatie van het Woonprotest is het Westerpark. Al een half uur voor de aanvang (14 uur) stromen de eerst demonstranten toe. Uiteindelijk staan er volgens schattingen zo’n 15.000 mensen. Mogelijk zelfs meer. Veel jongeren. Velen met geïmproviseerde leuzen op borden of stukken karton.
Een hele rits sprekers passeert de revue. Allemaal om hun actie tegen de wooncrisis te belichten. Mooie woorden en slogans worden met groot enthousiasme onthaald en meegeroepen. Ook de organisatie zelf heeft een tweetal leuzen erin gegooid: ‘Mensen boven markt’ en ‘Fuck de woningmarkt, wonen is een recht’. Vanuit het publiek komen eigen leuzen, zoals ‘Amsterdam, niet te koop’ en ‘VVD, weg ermee’. Deze laatste leus vergeet dat ook coalitiepartijen D66 en CDA volop hebben meegedaan aan het ontstaan van de wooncrisis.
Alle sprekers zijn het erover eens: beleggers, het grote geld, jubeltonnen en hypotheekvoordelen hebben het verziekt. Gentrificatie (het slopen of verbouwen van goedkope huurwoningen om ze daarna te verkopen of verhuren aan rijke mensen) heeft complete volkswijken doen verdwijnen.
Een aantal actiepunten die door de organisatie en de sprekers aan de orde worden gesteld:
- afschaffen van de verhuurdersheffing,
- regulering van de huren in de vrije sector,
- onteigenen van huisjesmelkers,
- weren van op geld beluste beleggers,
- terug naar een ministerie van Volkshuisvesting,
- het verbod op kraken afschaffen,
- stop sloop voor dure nieuwbouw,
- en jaag geen mensen hun huis uit,
- vluchtelingen en arbeidsmigranten zijn niet de schuld van de wooncrisis, het beleid is de schuld.
De manifestatie eindigt om 16 uur met een citaat uit de grondwet waarin staat dat de regering moet zorgen voor goede huisvesting: WONEN IS EEN RECHT!
Na afloop van de manifestatie in het Westerpark lopen de deelnemers naar de Dam. Het is een enorme stoet. Vanuit het publiek komen veel positieve reacties. Want elke Amsterdammer heeft op hun manier wel last van de wooncrisis.
Grote krantenkop in Tubantia (uit Enschede): ‘Moeder overleden, kinderen op straat gezet. Maar ook in Amsterdam komt dit voor. Ook in het netwerk van de ombudshuurder dreigt na het overlijden van de hoofdhuurder de partner de huur opgezegd te worden. Heel triest zeker gezien de omstandigheden. Is dit te voorkomen? De ombudshuurder zet voor u de zaken op een rij.
Indien een samenwonend stel is getrouwd of een samenlevingscontract (geregistreerd partnerschap) heeft afgesloten is er geen vuiltje aan de lucht. Dan gaat het huurcontract automatisch over op de achtergebleven huisgenoot, ook al heeft dit altijd op naam gestaan van de overledene. Bij ongeregistreerd samenwonen heeft de achtergebleven huisgenoot geen enkel recht en zal dus op straat komen te staan, ook al hebben zij heel lang samengewoond. Slechts goodwill van de verhuurder kan dan helpen.
Verzoek om bijschrijven op het huurcontract
Om zo’n zeer vervelende en nare situatie te voorkomen kan bij de verhuurder een verzoek ingediend worden om als medehuurder op het huurcontract bijgeschreven te worden. Een voorwaarde is wel dat men al enige jaren een duurzaam gemeenschappelijk huishouden heeft. En ook dat de beoogde medehuurder genoeg verdient om de huur eventueel alleen op te kunnen brengen. Verder moet het medehuurderschap niet bedoeld zijn om de ander ‘even snel’ hoofdbewoner te kunnen maken na vertrek of overlijden van de oorspronkelijke huurder. Een afwijzingsgrond kan bijvoorbeeld zijn dat de woning niet passend (te groot) is voor de achtergebleven huisgenoot alleen.
Indien de verhuurder het medehuurderschap afwijst kan men naar de kantonrechter stappen. Een kantonrechter zal altijd de individuele situatie wegen, beoordelen en beslissen om het medehuurderschap alsnog toe te staan of niet. Uit de praktijk is bekend dat rechters nogal terughoudend zijn met toewijzen, maar er zijn ook positieve gevallen bekend.
Ouders met inwonende kinderen
Ouder(s) met inwonende kinderen vallen in principe niet onder onder een duurzaam gemeenschappelijk huishouden. De rechter ziet de relatie tussen kinderen en ouders niet als ‘duurzaam samenwonen’ maar als ‘aflopend samenwonen’ omdat de kinderen het huis zullen verlaten om op zichzelf te wonen. Heel soms, als het kind ouder is dan 32-40 jaar (verhuurders hanteren verschillende leeftijden) en nog steeds thuis woont, als hij of zij nooit aanstalten heeft gemaakt om weg te gaan én een gelijkwaardige financiële bijdrage levert aan het huishouden, kan de kantonrechter in sommige gevallen positief beslissen.
Meerderjarige kinderen onder de 35 jaar die achterblijven in een sociale huurwoning nadat de hoofdhuurder (hun moeder of vader) is overleden, kunnen niet automatisch het huurcontract overnemen. In de regel moeten zij na zes of uiterlijk twaalf maanden, afhankelijk van de verhuurder, de woning verlaten. Dit is een prangend probleem.
Mantelzorgers
Voor een goede mantelzorg kan het belangrijk zijn dat de verzorger in de woning komt wonen. Hier gelden dezelfde voorwaarden als bij gewoon medehuurderschap. Hoewel dit bij terminale patiënten een probleem kan opleveren. Daarom is het verstandig om snel en tijdig de aanvraag in te dienen, voordat een dergelijke situatie zich voordoet.
De praktijk wijst uit dat corporaties hier verschillend mee omgaan. De een staat het makkelijker toe dan de ander. Soms kan urgentie de doorslag geven, met name bij de kantonrechter, bijvoorbeeld als inwonen medisch gezien noodzakelijk is. De aanvrager laat bovendien zelf een woning achter in Amsterdam of elders, eventueel met huisbewaarderschap. Zo’n urgentieverklaring kan worden afgegeven door B&W. De voorwaarden hiervoor zijn te vinden op de website van !WOON: www.wooninfo.nl.
Coulance
Soms biedt de corporatie uit coulance een andere woning aan de huisgenoot aan wanneer de hoofdhuurder overlijdt. Er wordt dan gekeken of een woning ‘passend’ is. Wanneer de huisgenoot alleen achterblijft in een eengezinswoning wordt bijvoorbeeld een kleiner appartement aangeboden. Bij jongeren wordt vaker een jongerenwoning aangeboden.
In noodsituaties, zoals dreigende uitzetting, kan publiciteit soms helpen. Zo mogen de kinderen in Enschede na de ophef in de pers langer in de woning blijven tot er een goed en passend alternatief is gevonden. Want de huidige woning is een gezinswoning en dus niet passend, maar zij komen niet op straat te staan.
Artikel bij de NOS:
Arcade heeft al eerder geschreven over de wekelijkse acties van NIET TE KOOP, een groep actieve huurders die zich blijft verzetten tegen de verkoop van sociale huurwoningen. Op zaterdag 2 oktober is het Bickerseiland het toneel van de actie. Dit keer gaat het niet alleen over de verkoop van sociale huurwoningen. Er is meer aan de hand op dit historisch deel van Amsterdam.
Bijvoorbeeld: een leeggekomen seniorenwoning gaat verhuurd worden aan een jongere met een vijfjarig huurcontract. Terwijl een 91-jarige buurtbewoner graag van zijn bovenwoning naar beneden wil. Waarom kan de ‘Van-Hoog-Naar-Laag-regeling’ niet van toepassing zijn? Ook staat er op dit moment een woning te huur in de vrije sector voor maar liefst 1500 euro in de maand. Voor veel mensen staat dit gelijk aan bijna hun maandinkomen! Waarom geen middenhuur waar veel vraag naar is?
Maar om de droevenis compleet te maken wordt er een heel woonblok overgeheveld naar Lieven de Stad, de commerciële dochter-BV van De Key. Dit betekent dat ook deze huren worden opgeschroefd tot ver boven de betaalbaarheid van de meeste Amsterdammers.
De BC is zeer ontstemd door dit beleid van De Key op hun eiland. Dit beleid maakt de wooncrisis alleen maar groter. Daar zou een sociale verhuurder toch niet aan mee moeten doen? Daarom heeft de BC een oproep op het Bickerseiland verspreid om op 2 oktober hiertegen te demonstreren.
Demonstratie start om twee uur bij de te koop staande woning in de Grote Bickersstraat 297. Het is lekker druk. Naast de gebruikelijke kern van actiegroep NIET TE KOOP zijn er veel eilandbewoners. Ook is er muziek met een accordeon, klarinet en saxofoon. De sfeer is uitstekend. De ramen van de woning worden zoals elke week volgeplakt met affiches. Ook buurtbewoners geven duidelijk aan dat het huidige beleid van De Key niet deugt. Het maakt de sociale cohesie en het buurtgevoel kapot. Als voorbeeld wordt genoemd de zwemsteiger, waar bij mooi weer het Engels en Russisch overheersen. Maar bij buurtactiviteiten ziet men deze bewoners nooit. Ook expats die hier maar kort wonen verstoren de sociale cohesie.
Daarna volgt een rondje over het eiland met de muziek voorop. Eerst naar de Bickersgracht. Daar wordt even stil gestaan bij de kinderboerderij ‘De Dierencapel’. Verderop bij de seniorenwoning die verhuurd gaat worden aan een jongere met een vijfjarig huurcontract worden weer toespraken gehouden en leuzen gescandeerd. Vervolgens gaat de stoet naar het begin van de Bickersgracht. Daar staat de woning te huur voor 1500 euro. Hoewel, een paar buurtbewoners melden dat dit inmiddels 2000 euro zou zijn.
Daarna steken we het eiland over naar de kant van het Westerdok. Hier staat het woonblok van architect Paul de Ley, dat overgeheveld wordt naar de commerciële tak van De Key. Hiermee omzeilt De Key de beperking om te kunnen liberaliseren zoals vastgelegd in de Prestatieafspraken. Hier eindigt de demonstratie.
Eind jaren zestig zijn er op het Bickerseiland woningen gesloopt om er kantoren te bouwen. De rest van het eiland zou moeten volgen. Echter de toenmalige bewoners komen in verzet. Dit heeft geleid tot de oprichting van Lieven de Key, een idealistische woningcorporatie die de sociale huurwoningen op het Bickerseiland (en de rest van de stad) wil redden van de ondergang.
Onlangs heeft De Key aangekondigd om de naam te veranderen in Lieven de Key. Komt daarmee het oude idealisme weer terug? Leiden deze protesten van de actievoerende buurtbewoners tot een omslag, een keerpunt bij De Key? Gaat De Key nu voorrang geven aan de wensen van de huurders en een meer huurdersvriendelijk beleid voeren? Gaat ze haar huidige verdienmodel aanpassen en daarmee bijdragen aan het oplossen van de wooncrisis?
Overigens gaan de wekelijkse acties van NIET TE KOOP gewoon door. Onlangs heeft de Tweede Kamer een motie aangenomen om 500 miljoen van de verhuurdersheffing af te halen voor nieuwbouw en verduurzaming. Daarom vervalt de noodzaak om woningen te verkopen voor groot deel. Of zelfs helemaal.
Meedemonstreren? Zie www.niettekoop.org.
Artikel in Het Parool Bewoners willen niet dat Bickerseiland wordt als de grachtengordel, ‘alleen voor rijken’
Arcade heeft 27 juli 2021 het verzoek van De Key tot het uitbrengen van een zienswijze ontvangen. De zienswijze gaat over de voorgenomen verkoop van de groepswoningen van Amsta in het multifunctionele gebouw De Keyser. Over deze verkoop van De Keyzer door De Key aan vermogensbeheerder Patrizia heeft Arcade vragen gesteld. Deze vragen zijn deels uitgebreid beantwoord.
Hieronder lichten we per vraag toe wat volgens Arcade nog niet volledig is beantwoord:
Is de voorgenomen verkoop concreet opgenomen geweest in een meerjarenbegroting/ jaarbegroting of iets van dien aard. Zo ja, van welke datum en had Arcade van dat voornemen enigerlei wijze op de hoogte kunnen zijn?
Het antwoord vindt Arcade onbevredigend. De Key stelt namelijk dat zij volgens de portefeuillestrategie 2016-2026 BOG afstoot waar dat kan. Ten eerste zou met deze onderbouwing vrijwel elke verkoop van een BOG gerechtvaardigd zijn. Ten tweede was de vraag of de verkoop van dit specifieke complex al eerder met ons gedeeld was. Of dat Arcade hiervan op de hoogte had kunnen zijn. Volgens Arcade is dat namelijk niet zo. Terwijl het voornemen tot verkoop al in februari 2020 bekend was (volgens de mailwisseling met Amsta). Graag zou Arcade nog opheldering op dit punt willen krijgen. Arcade vindt het namelijk niet gepast dat De Key haar pas om een zienswijze vraagt als de verkoop eigenlijk al gesloten is.
Waarom was Arcade niet eerder op de hoogte van de lopende tenderprocedure?
Ook hier geeft De Key geen antwoord op de vraag. De situatie is geschetst, maar niet de reden waarom De Key Arcade niet eerder op de hoogte heeft gesteld. Arcade wil op dit punt graag ook nadere toelichting ontvangen.
Kan Arcade de tenderinformatie ontvangen, aan welke voorwaarden de biedingen moesten voldoen en op welke kwaliteiten geselecteerd is.
Als de beantwoording van dit punt zijn een aantal bijlages gestuurd. Dit zijn eerder beschrijvingen van het verkoopproces, dan voorwaarden. Arcade wil graag weten welke voorwaarden de biedingen moesten voldoen en op welke kwaliteiten de koper is geselecteerd. Dit in verband met het feit dat het hier om sociaal maatschappelijk vastgoed gaat.
Is De Key voornemens nog meer tenders uit te schrijven? Zo ja, welke complexen betreft het? Op welke termijn bent u voornemens om deze te verkopen en welke redenen liggen daaraan ten grondslag?
De beschrijving in de beantwoording op deze vraag, ‘binnen de gemeente Amsterdam’ en ‘zorgcomplexen’, doet vermoeden dat er mogelijk wel andere tenders uitgeschreven zijn of worden in de nabije toekomst. Alleen dat deze dan betrekking hebben op complexen die geen zorgcomplex zijn, of buiten Amsterdam liggen. Arcade heeft De Key gevraagd of zij kan bevestigen dat er nu en in de nabije toekomst geen tenders op andere dan zorgcomplexen in Amsterdam meer uitgeschreven zijn of worden.
Proces zienswijze
Arcade vindt het daarnaast erg vervelend dat De Key pas om een zienswijze vraagt als de verkoop al gesloten is. Dat vindt Arcade eigenlijk niet gepast en hiermee ondermijnt De Key de positie van Arcade als huurdersorganisatie. Graag ziet Arcade in het vervolg dat dat De Key Arcade eerder in het proces meeneemt.
Bovendien is de verkoop ook nergens aangekondigd en is deze niet terug te vinden in de jaarplanning. Ook dat zou Arcade in de toekomst graag anders zien.
Termijn zienswijze
Verder was de voorgestelde termijn van twee weken veel te kort. De correspondentie maakte duidelijk dat De Key ook de gemeente twee weken de tijd heeft gegeven voor een zienswijze, maar dat zij nog helemaal niet gereageerd heeft.
In de vigerende Woningwet is geen maximale termijn opgenomen voor een zienswijze. In de pas gewijzigde Woningwet die per 1 januari 2022 inwerking treedt wordt de termijn voor een zienswijze 8 weken. Het had dan eerder voor de hand gelegen om die termijn aan te houden.
Zienswijze gemeente Amsterdam
Voor Arcade is de zienswijze van de gemeente cruciaal. Gezien de reputatie van de kopende partij en het feit dat De Keyzer onderdeel is van de belangrijke zorginfrastructuur in Amsterdam Centrum-Oost. Dat laatste heeft De Key overigens ook erkend in eerdere prestatieafspraken.
Geschiedenis van De Keyzer
In 2007 heeft De Key het woonservicepact ondertekend, waarmee partijen de ontwikkeling van woonservicewijken wilden stimuleren. In de woonservicewijk Czaar Peterbuurt heeft De Key in 2011 het project De Keyzer opgeleverd. Hier is een dienstencentrum en kleinschalig groepswonen gerealiseerd. De publieksfuncties in de plint van De Keyzer vervullen een centrale functie in de woonservicewijk Czaar Peterbuurt. In de Rapportage 1 op 1 afspraken corporaties 2009 i.c. individuele prestatieafspraken tussen gemeente en afzonderlijke corporaties is het project De Keyzer benoemd als afspraak met De Key. Arcade constateert dat De Keyzer in 2009 een maatschappelijk relevant project was, dat nu en in de toekomst nog steeds is en bovendien van lokaal volkshuisvestelijk belang is.
De relatie met de Portefeuillestrategie 2016 en het Daeb scheidingsvoorstel
Arcade heeft op 2 maart 2020 advies uitgebracht op de actualisatie portefeuillestrategie van 30 december 2019. In dat advies heeft Arcade benoemd dat het erop lijkt dat Maatschappelijk Onroerend Goed (MOG) waarvoor staatssteun is verleend, in 2016 als Bedrijfsonroerend Goed (BOG) is gekwalificeerd. Daar is Arcade niet over geïnformeerd of advies gevraagd.
Op 25 juni 2013 heeft Arcade 2013 namelijk een uitgebreide portefeuillestrategie BOG inclusief 3 bijlagen ontvangen. Daarin maakt De Key onderscheid tussen Maatschappelijk en Commercieel BOG. In bijlage 3 daarvan zijn eenheden op adresniveau gelabeld met de strategie ‘afstoten’.
In de portefeuillestrategie 2016-2026, die ter advisering aan Arcade op 14 juli 2016 is voorgelegd, heeft alle bedrijfsruimte van De Key in Amsterdam en Diemen opeens een BOG kwalificatie. Er staat alleen nog dat de Key BOG niet tot de kerntaak beschouwd. Dat wordt waar mogelijk afgestoten. De Key is in haar reactie van 12 maart 2020 op dit onderdeel van het advies van Arcade niet ingegaan.
Arcade heeft in haar advies van 2 maart 2020 op de actualisatie van de portefeuillestrategie ook benoemd dat het MOG nog onderdeel is van de procedure m.b.t. de hybride scheiding en dat daar nog discussie over is.
Conclusie
Arcade concludeert dat De Key in 2016 een stap heeft overgeslagen. De Key had in de portefeuillestrategie 2016-2026 expliciet moeten benoemen dat al het MOG als BOG gekwalificeerd en ook afgestoten zou worden. Behalve Arcade had De Key ook de gemeente hiervan op de hoogte moeten stellen. De portefeuillestrategie 2016-2026 was immers integraal onderdeel van het scheidingsvoorstel.
De zienswijzen van maatschappelijke organisaties over de overheveling naar niet-Daeb
Op 18 augustus 2016 heeft De Key 35 maatschappelijke organisaties waaronder Amsta om een zienswijze gevraagd voor het onderbrengen van het gehuurde vastgoed in de niet-Daeb tak. Daaruit blijkt dat het op dat moment nog om MOG ging.
Het opvallende is dat slechts één organisatie gereageerd heeft. Arcade vraagt zich nu af of deze organisaties de impact van het onderbrengen in de niet-Daeb hebben kunnen voorzien en op de hoogte zijn gesteld dat De Key tevens voornemens was om het vastgoed af te stoten. De Key stelt zelf in de brief van 27 juli 2021 dat in de portefeuillestrategie 2016-2026 dit voornemen al besloten was. De Keyzer maakte toen overigens geen onderdeel uit van de uitgebreide lijst in bijlage 3 met af te stoten BOG.
Graag zou Arcade daarom de brief van De Key van 18 augustus 2016 ontvangen waarin Amsta om een zienswijze is gevraagd.
Redenen verkoop
De Key heeft niet aannemelijk gemaakt waarom De Keyzer verkocht moet worden. Arcade mist ook een onderbouwing in de vorm van een onderzoek waaruit zou blijken dat deze maatschappelijke voorziening op de lange termijn (binnen 10 of 20 jaar) niet meer relevant zou zijn. Als enige reden verwijst De Key naar de portefeuillestrategie van 2016-2026 waarin staat dat De Key BOG wil afstoten zodra dat mogelijk is. Arcade is van mening dat de verkoop van De Keyzer niet in deze strategie past. De Key is altijd vrij om BOG te verkopen en heeft daar geen zienswijze van Arcade voor nodig. Omdat De Keyzer meer is dan een BOG, het complex een zorg/wonen functie combineert en andere faciliteiten biedt die uniek zijn voor Amsterdam Centrum-Oost, lijkt verkoop niet voor de hand te liggen.
Waarborgen en bezwaren verkoop particuliere partij
Arcade heeft ook grote moeite met de kopende partij, Patrizia. In 2014 heeft Patrizia een omvangrijke portefeuille sociale woningen van Vestia overgenomen. Vestia verkeerde in die tijd in dermate zwaar weer. De negatieve zienswijzen die meerdere gemeenten hebben afgegeven stonden het goedkeuringsbesluit van de Autoriteit Woningcorporaties niet in de weg. In de rechterlijke procedures die gevoerd zijn door gemeentes werd het belang van het overeind houden van Vestia groter geacht dan het verlies van sociale woningen. “Er is sprake van een bijzondere situatie; de omvang van de financiële problemen van Vestia is zonder precedent”.
De minister heeft in de brief van 16 februari 2015 de Tweede Kamer gerustgesteld. De bestaande huurcontracten worden gerespecteerd, en Patrizia onderschrijft de IBVN code. Daarmee zijn voldoende waarborgen ingebouwd. In 2019 heeft Patrizia al 770 appartementen (vooral sociale woningen) doorverkocht aan de Zweedse belegger Heimstaden.
Een antispeculatiebeding van 12 maanden is nauwelijks een goede waarborg te noemen. De Key noemt in een bijlage een kettingbeding, waarbij zij verwijst naar afspraken 24.2 en 24.3. De afspraken zijn niet bijgevoegd. Het is Arcade dan ook niet duidelijk op welke afspraken het kettingbeding betrekking heeft. Daarnaast heeft het boetebeding bij niet nakomen van de verplichtingen uit het kettingbeding een geldingsduur van twee jaar. Het kettingbeding blijft ook na 2 jaar gelden, maar heeft naar de mening van Arcade dan geen werking meer omdat er geen sanctie op staat.
Conclusie
Alles in overweging nemend kan Arcade geen positieve zienswijze geven op de voorgenomen verkoop van De Keyzer door De Key. Samengevat is dat om de volgende redenen:
- Nog niet alle vragen van Arcade zijn naar tevredenheid beantwoord.
- De gemeente heeft nog geen zienswijze aangeleverd betreffende de voorgenomen verkoop.
- De Key heeft naar ons idee onvoldoende duidelijk gemaakt waarom verkoop noodzakelijk is.
- De procedure is niet volgens de normale gang verlopen. De verkoop was al rond voordat Arcade op de hoogte werd gesteld.
- De verkoop van De Keyzer past niet in de portefeuillestrategie van 2016-2026. De Key heeft ten onrechte in haar portefeuillestrategie 2016-2026 (als onderdeel van het scheidingsvoorstel Daeb/niet-Daeb) verzwegen dat sprake was van het kwalificeren van MOG als BOG. Er staat slechts in dat BOG niet tot de kerntaak behoort en waar mogelijk afgestoten zal worden. Daarmee heeft ze willen doen voorkomen alsof er op dat moment al geen sprake meer was van MOG. Het feit dat 35 maatschappelijke instellingen op 18 augustus 2016 om een zienswijze is gevraagd, maakt duidelijk dat er wel degelijk sprake was van een overheveling van Daeb (MOG) naar niet-Daeb (BOG). Omdat er momenteel nog een nieuw besluit moet worden genomen door de Autoriteit Woningcorporaties met betrekking tot de uitspraak van de Raad van State van 30 juni jl., is Arcade van mening dat de gang van zaken rond het maatschappelijk vastgoed daarin meegenomen moet worden en dat alleen daarom al geen sprake kan zijn van verkoop van De Keyzer.
- De Key heeft niet onderbouwd in de vorm van een onderzoek waaruit zou blijken dat deze maatschappelijke voorziening op de lange termijn (binnen 10 of 20 jaar) niet meer relevant zou zijn.
- De waarborgen volstaan niet. Het anti-speculatiebeding van 12 maanden is veel te kort. Het kettingbeding kent slechts een boetbeding van twee jaar. Daarna is er geen enkele sanctie meer om het kettingbeding af te dwingen.
- Gezien de reputatie van Patrizia en de informatie in de media is Arcade van mening dat Patrizia een ongeschikte partij is om sociaal maatschappelijk vastgoed aan te verkopen.
- Voor Arcade kan verkoop van De Keyzer alleen aan de orde zijn indien de koper een andere Toegelaten Instelling of andere instelling die Daeb taken uitvoert, betreft. Het feit dat De Key een voorziening als De Keyzer niet meer tot haar kerntaak rekent, maakt niet dat het niet meer om een relevante maatschappelijke voorziening gaat. De Key moet zorgen voor een eigenaar die de maatschappelijke functie op zeer lange termijn waarborgt in lijn met de bedoeling van de prestatieafspraken in 2009. Dat betekent dat de huurprijzen niet marktconform kunnen worden noch dat het complex op andere wijze te gelde wordt gemaakt. De winst die De Key nu op korte termijn kan maken ten behoeve van haar eigen doelstellingen, zou beteken dat de kosten die later gemaakt moeten worden om een vergelijkbare voorziening opnieuw op te zetten afgewenteld worden op de samenleving.